Ενημέρωση

Η Κατίνα Τούση μοιρολογεί το γιο της

Την 9^η Μαΐου, κάθε χρόνου, δηλαδή σαν σήμερα, το Ασβεστοχώρι τιμάει ή μάλλον θα έπρεπε να τιμάει, γιατί τα τελευταία χρόνια δε βλέπουμε να συμβαίνει κάτι τέτοιο, ένα παιδί του, το οποίο το 1936 έπεσε νεκρό κατά τη διάρκεια εργατικής διαδήλωσης. Μόνο που δεν ήταν απλά ένας από τους πολλούς νεκρούς που έδωσαν τη ζωή τους για τα δικαιώματα των εργατών, αλλά έμεινε γνωστός, ως ο πρώτος νεκρός του Μάη του ’36. Το Μάιο του ‘36, λίγους μήνες πριν τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, με διορισμένο όμως πρωθυπουργό τον μετέπειτα δικτάτορα, από τον βασιλιά Γεώργιο, άρχισε η μεγάλη απεργία των καπνεργατών. Στις 9 Μαΐου οι αστυνομικές αρχές της Θεσσαλονίκης απαγόρευσαν στην πορεία των εργατών να πλησιάσει στο κτίριο διοίκησης της πόλης, με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν σοβαρά επεισόδια. Ο 25χρονος Ασβεστοχωρίτης αυτοκινητιστής, Τάσος Τούσης, έπεσε νεκρός, από πυρά αστυνομικών. Ήταν το πρώτο θύμα στα γεγονότα του Μάη του ‘36. Οι απεργοί αμέσως ξήλωσαν μία πόρτα και τοποθέτησαν πάνω της τη σορό του νεκρού. Όπως είναι γνωστό η φωτογραφία με το μοιρολόι της μάνας του νεκρού διαδηλωτή, Κατίνας Τούση, που θρηνούσε πάνω από τη σορό του γιου της, ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο, να γράψει τον «Επιτάφιο» τον οποίο μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.

                                                                                                                                                       Νίκος Γιώτης

Όπως οι περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, το Ασβεστοχώρι είχε τα δικά του έθιμα ενόψει του Πάσχα, πολλά από τα οποία διατηρούνται και σήμερα.

Τη Μ. Τρίτη οι νοικοκυρές μάζευαν διάφορα χόρτα (λάπατα, τσουκνίδες, κ.α.) για τη νηστίσιμη χορτόπιτα της Μ. Πέμπτης. Το μάζεμά τους τη Μ. Τρίτη και όχι τη Μ. Τετάρτη, γίνονταν επειδή Τετάρτη «συνέλαβαν» τον Χριστό στον κήπο των Ελαιών και γι αυτό απέφευγαν οι Χριστιανοί να μπαίνουν σε περιβόλια.

Το πρωί της Μ. Πέμπτης όλη η οικογένεια μεταλάμβαναν και στη συνέχεια η νοικοκυρά έβαφε τα αυγά.

Μόλις ολοκλήρωνε τη βαφή κρεμούσε ένα κόκκινο πανί στο μπαλκόνι ή σε ένα παράθυρο, που σήμαινε ότι τα είχε βάψει. Tο πανί συμβόλιζε το αίμα του Χριστού. Όσο αυτό ήταν κρεμασμένο στο παράθυρο, οι γυναίκες δεν έπλεναν ούτε άπλωναν ρούχα. Υπήρχε μάλιστα ένας άτυπος ανταγωνισμός ως προς το χρόνο που θα έβγαζαν οι νοικοκυρές το πανί, γιατί όπως έλεγαν, όσο γρηγορότερα το κρεμούσε τόσο καλύτερη νοικοκυρά ήταν.

Στη συνέχεια  έτρωγαν τη χορτόπιτα.

Το βράδυ οι πιστοί παρακολουθούσαν σε κλίμα συγκίνησης, κατάνυξης αλλά και θλίψης τα 12 ευαγγέλια, την Έξοδο του Εσταυρωμένου Ιησού Χριστού και την αναπαράσταση του Θείου Δράματος της Σταύρωσης γεμίζοντας την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.

Όλο το βράδυ της Μ. Πέμπτης αρκετοί ξενυχτούσαν στην εκκλησία, δίπλα στον Εσταυρωμένο, μοιρολογώντας και μοιράζοντας, στους άλλους πιστούς, διάφορα νηστίσιμα φαγώσιμα και αφεψήματα για «συχώριο».

Τα ξημερώματα, στις 5 περίπου, σύμφωνα με το έθιμο, άρχιζαν το στολισμό του Επιταφίου,  με την καθοδήγηση, επί δεκαετίες, της Λίας Κίνη και της Ασπασούλας Σπάνδου και με τη συμμετοχή πολλών πιστών. Από το 2012, ο στολισμός του επιταφίου αρχίζει τα μεσάνυχτα…

Τη Μ. Παρασκευή οι Ασβεστοχωρίτες νήστευαν αυστηρά και έτρωγαν μόνο ψωμί, ελιές, χαλβά και κρεμμυδάκια και πήγαιναν στην εκκλησία για να προσκυνήσουν τον Επιτάφιο. Τα παιδιά, αλλά και πολλοί μεγάλοι, περνούσαν κάτω από το κουβούκλιο τρεις φορές σταυρωτά “για ευλογία”, όπως έλεγαν χαρακτηριστικά οι παλαιότεροι.

Το σούρουπο προσέρχονταν στο ναό για να ακούσουν τα εγκώμια που έψαλλε η μικτή χορωδία του χωριού (http://www.asvestohori.gr/?p=4056). Για το βράδυ αυτό, μάλιστα, οι χορωδοί προετοιμάζονταν κάνοντας πρόβες από την αρχή της σαρακοστής. Η εξαιρετική απόδοση των εγκωμίων, άλλωστε, συντελούσε ώστε η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου να γεμίζει ασφυκτικά τη μέρα αυτή από πιστούς και άλλων ενοριών!

Ακολουθούσε η περιφορά του Επιταφίου στους κεντρικούς δρόμους του χωριού, σε κλίμα συγκίνησης και πένθους.

                                                                                                      Νίκος Γιώτης

Η Κυριακή της Τυρινής, δηλαδή η τελευταία Κυριακή της αποκριάς, ήταν για τους Ασβεστοχωρίτες μέρα γλεντιού, ξεφαντώματος, αλλά και συγχώρεσης. Ήταν το αποκορύφωμα του κεφιού και της διασκέδασης που διαρκούσε ολόκληρη την περίοδο της αποκριάς κατά την οποία κυρίως οι νέες και οι νέοι, ντύνονταν καρναβάλια και χόρευαν σε καφενεία ή σε σπίτια, ενώ φορώντας τις παραδοσιακές φορεσιές του χωριού χόρευαν στην πλατεία «Μπαχτσέ» (εκεί όπου βρίσκονται από τη δεκαετία του ’70 οι πολυκατοικίες του χωριού). Κατά την τελευταία εβδομάδα της αποκριάς, μόλις σουρούπωνε, ντύνονταν καρναβάλια «κρυφά», όπως τα χαρακτήριζαν, δηλαδή κρύβοντας τα πρόσωπά τους με πανιά ή οτιδήποτε άλλο, αφού οι μάσκες ήταν δυσεύρετες τότε, και πήγαιναν σε φιλικά ή συγγενικά σπίτια. Εκεί έλεγαν αστεία και χωρατά, και οι οικοδεσπότες, τους κερνούσαν χαλβά αποκριάτικο (παστάκι) ή γλυκό του κουταλιού και ποτό και προσπαθούσαν να καταλάβουν ποιοι ήταν. Όταν καταλάβαιναν κάποιον έπρεπε να φανερωθεί και κάνοντας στη συνέχεια διάφορους συνειρμούς, σχετικά με την παρέα του και βλέποντας το σωματότυπο των άλλων, συχνά έβρισκαν και τους υπόλοιπους και έφευγαν για να πάνε σε άλλα σπίτια. Κάθε βράδυ οι δρόμοι γέμιζαν από δεκάδες και τα Σαββατοκύριακα εκατοντάδες μασκαράδες που όταν συναντιόντουσαν με άλλους χαιρετιόντουσαν εγκάρδια και προσπαθούσαν να καταλάβουν ποιοι είναι και συνέχιζαν για τους προορισμούς τους.

Οι περισσότεροι πάντως περνούσαν και από κάποιες ταβέρνες, όπου χόρευαν για λίγο και αφού τους κερνούσαν οι ταβερνιάρηδες ή κάποιοι πελάτες, αποχωρούσαν.

Από το 2007 ορισμένοι Ασβεστοχωρίτες κάνουν μια προσπάθεια αναβίωσης του εθίμου και ντύνονται “κρυφά” καρναβάλια πηγαίνοντας κυρίως σε καφενεία αλλά και σπίτια και όπως υποστηρίζουν χαρακτηριστικά, δύσκολα πλέον οι κάτοικοι ανοίγουν τα σπίτια τους σε… μασκαράδες, εκτός αν καταλάβουν έναν από αυτούς!

Κατά την προτελευταία εβδομάδα της αποκριάς, ντύνονταν «κρυφά» καρναβάλια τα παιδιά τα οποία μπορεί να μην πήγαιναν σε καφενεία αλλά έκαναν περισσότερη «φασαρία» στους δρόμους αλλά και στα σπίτια που επισκέπτονταν.

Όλα αυτά κορυφώνονταν την τελευταία Κυριακή της αποκριάς, κατά την οποία παρότι είναι της Τυρινής, και δεν έπρεπε να τρώνε κρέας, περιέργως οι Ασβεστοχωρίτες το μεσημέρι έτρωγαν κατσικάκι. Οι φούρνοι γέμιζαν από ταψιά με κατσικάκι, γιατί τότε δεν υπήρχαν ηλεκτρικές κουζίνες με φούρνους ώστε να ψήνουν οι νοικοκυρές στα σπίτια τους και το «έργο» αυτό το αναλάμβαναν οι φουρνάρηδες.

Το απόγευμα, οι νεώτεροι/ες πήγαιναν σε μεγαλύτερους, παππούδες, γιαγιάδες, θείους ή θείες τους φιλούσαν το χέρι και ζητούσαν συγχώρεση. Οι γιαγιάδες ή οι θείες ετοίμαζαν από το πρωί και τους πρόσφεραν τυρόπιτα. Το βράδυ γλεντούσαν σε ταβέρνες του χωριού και το γλέντι αυτό διαρκούσε, συνήθως, ως το πρωί. Κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, τα εντυπωσιακότερα γλέντια γίνονταν στο καφενείο – ταβέρνα του Θόδωρου Αδαμάκου, που βρισκόταν κάτω από το κοινοτικό χάνι, στην κεντρική πλατεία του χωριού (απέναντι από το ΚΑΠΗ), επειδή κάθε χρόνο τη μέρα εκείνη ναύλωνε μουσικούς με ζουρνάδες. Ήταν τα όργανα που εξέφραζαν τους Ασβεστοχωρίτες και τα θεωρούσαν και ήταν άλλωστε τα παραδοσιακά τους, με τα οποία χόρευαν σε γλέντια και πανηγύρια τους. Είναι χαρακτηριστικό πως για τη συγκεκριμένη βραδιά πολλοί έκλειναν τραπέζι εβδομάδες ή και μήνες νωρίτερα. Άλλοι γλεντούσαν σε σπίτια με συγγενείς ή φίλους, οι οποίοι σε όποιο σπίτι κι αν πήγαιναν έπαιρναν και δικά τους εδέσματα, ώστε να μην επιβαρυνθούν ιδιαίτερα οι οικοδεσπότες…

Όπου και αν διασκέδαζαν πάντως, έκαναν και το έθιμο της «χάσκας». Δηλαδή, έδεναν, αν βρίσκονταν στο σπίτι στην άκρη της βέργας με την οποία άνοιγαν οι νοικοκυρές φύλλα για πίτες, ενώ αν ήταν σε ταβέρνα ένα ξύλο που έφερνε η παρέα για το σκοπό αυτό, ένα σχοινί και στην άκρη του ένα παστάκι αποκριάτικου χαλβά. Ο μεγαλύτερος της παρέας ή της οικογένειας το κουνούσε μπροστά στα στόματα όλων που κάθονταν στο τραπέζι κυκλικά οι οποίοι προσπαθούσαν να το πιάσουν. Δηλαδή έχασκαν και γι αυτό ονομάστηκε «χάσκα». Όποιος το έπιανε αναλάμβανε εκείνος να κουνάει το ξύλο με το κομμάτι του χαλβά. Παλιότερα το έθιμο αυτό γίνονταν με αυγό, που μάλλον συμβόλιζε πως με το αυγό άρχιζε η νηστεία της σαρακοστής και με αυγό, το πασχαλινό, τελείωνε.

Την Καθαρή Δευτέρα οι νοικοκυρές καθάριζαν το σπίτι, έπλεναν τις κατσαρόλες για να μην έχουν λίπη, μαγείρευαν φασολάδα νηστήσιμη (χωρίς λάδι) και οι οικογένειες ξεκινούσαν τη νηστεία.

Νίκος Γιώτης

Τη βασιλόπιτά της θα κόψει την Κυριακή 12 Ιανουαρίου η Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών Ασβεστοχωρίου.

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα της Αδελφότητας (απέναντι από το Ηρώων) στις 6.30 το απόγευμα και έχουν κληθεί να παραστούν οι δημοτικές και οι τοπικές αρχές.

*Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από παλαιότερη εκδήλωση κοπής βασιλόπιτας της Φιλοπτώχου.

                                                                         Ν.Γ.

Αναβιώνει τα Θεοφάνεια στο Ασβεστοχώρι, το μοναδικό στην Ελλάδα, πατροπαράδοτο έθιμο των Φώτων με τα πορτοκάλια και τα κυπαρίσσια.

Η ιδιαιτερότητά του έγκειται κυρίως στο στολισμό ενός τραπεζιού, που τοποθετείται στο κέντρο του ιερού ναού Αγίου Γεωργίου, από την παραμονή των Θεοφανείων με μεγάλα κλαδιά κυπαρισσιού και πορτοκάλια, με τα οποία σχηματίζεται ένας σταυρός.

Κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας το πλαισιώνουν παιδιά με αναμμένα μεγάλα κεριά, στα οποία είναι περασμένα δυο πορτοκάλια, κι ένα μήλο και ανάμεσά τους αποξηραμένα σύκα, δεμένα με μια κόκκινη κλωστή. Πάνω στα μήλα και στα πορτοκάλια υπάρχει ξάφι. Στην κόκκινη κλωστή δένονται δεκάρες, ενώ παλιότερα δένονταν φλουριά.

Τα κυπαρίσσια συμβολίζουν την αιωνιότητα και την αθανασία, ενώ τα πορτοκάλια, τα μήλα, τα φλουριά και το ξάφι, τον πλούτο, την αειφορία, την ευημερία, την υγεία και τη γονιμότητα. Τα σύκα, συμβολίζουν τη γλυκύτητα που πρέπει να έχει η ζωή μας.

Τα στολισμένα αυτά κεριά τα ετοιμάζουν και τα προσφέρουν στα βαφτιστήρια τους οι νονές και οι νονοί την παραμονή ή την προπαραμονή των Φώτων. Σε περίπτωση που οι νονοί δεν είναι από το Ασβεστοχώρι, τα ετοιμάζουν οι γονείς ή άλλοι συγγενείς των παιδιών προκειμένου να διατηρηθεί το έθιμο.

Τα τελευταία χρόνια τα μέλη της Ενοριακής Νεανικής Εστίας του Αγίου Γεωργίου ετοιμάζουν και πουλούν στολισμένα κεριά για τα παιδιά που δεν κατάγονται ούτε αυτά ούτε οι νονοί τους από το Ασβεστοχώρι κι αυτό -κατά την άποψή μας- είναι σημαντικό για τη διατήρηση του εθίμου. Γιατί η διατήρηση των παραδόσεων θεωρείται, ίσως, απαραίτητη στη δύσκολη αυτή περίοδο, της παγκοσμιοποίησης και της ισοπέδωσης των αξιών, που ζούμε.

Παλιότερα, εκτός από τα παιδιά και η κάθε αρραβωνιασμένη κοπέλα κρατούσε λαμπάδα, χωρίς φρούτα, στολισμένη με κόκκινη κορδέλα και φλουρί που της έστελνε την παραμονή η πεθερά. Όταν παντρεύονταν, τον πρώτο χρόνο, ανάλογο κερί της έστελνε η κουμπάρα της.

Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας προσφέρεται στο εκκλησίασμα ένα πορτοκάλι με ένα μικρό κλαδάκι κυπαρισσιού στο πάνω μέρος του, το οποίο οι πιστοί τοποθετούν στο εικονοστάσι του σπιτιού τους. Συμβολίζει την μπομπονιέρα για τη βάπτιση του Χριστού.

Τα πορτοκάλια για το στολισμό της εκκλησίας και αυτά που προσφέρονται είναι δωρεές κάποιων πιστών.

Προέρχεται από τους Αγίους Τόπους

Σύμφωνα με την παράδοση το έθιμο αυτό το έφεραν πριν από δύο περίπου αιώνες ξενιτεμένοι ασβεστοποιοί από τους Αγίους Τόπους, όπου είχαν μεταβεί για δουλειά (κατασκευή και λειτουργία ασβεστοκάμινων).

Παλιότερα, μέχρι το 1968, η τελετή του αγιασμού των υδάτων στο Ασβεστοχώρι, γίνονταν στην πλατεία “Μπαχτσέ”, η οποία ήταν η μεγαλύτερη του χωριού (εκεί όπου βρίσκονται σήμερα οι πολυκατοικίες). Από την εκκλησία μετέβαιναν οι πιστοί με εικόνες και εξαπτέρυγα στη συγκεκριμένη πλατεία, όπου είχε στηθεί ένα ξύλινο βαρέλι και σ΄ αυτό γίνονταν ο αγιασμός των υδάτων. Το βαρέλι το γέμιζαν οι ανύπαντρες κοπέλες για να έχουν, όπως έλεγαν, “καλό τυχερό”. Τη νύχτα της παραμονής γίνονταν ένα πραγματικό πανηγύρι, το οποίο οι νέοι και οι νέες περίμεναν όλο το χρόνο και διασκέδαζαν ποικιλοτρόπως. Την ώρα που οι κοπέλες γέμιζαν από τις γειτονικές δημόσιες βρύσες το βαρέλι νερό με γκιούμια, οι νέοι… έκλεβαν πουρνάρια από τις αυλές γειτονικών σπιτιών και άναβαν φωτιές γύρω από τις οποίες, όλοι και όλες μαζί, χόρευαν και τραγουδούσαν. Πολλές φορές κάποιοι νεαροί στο πλαίσιο της διασκέδασης, άδειαζαν το βαρέλι οπότε τα κορίτσια αναγκάζονταν να το ξαναγεμίσουν, χωρίς όμως να δυσανασχετούν γιατί η ατμόσφαιρα ήταν γιορτινή.

Από τo 1969, η τελετή του αγιασμού των υδάτων γινόταν στην πλατεία έξω από την εκκλησία, μπροστά στο καμπαναριό (φωτογραφία), ενώ τα τελευταία χρόνια γίνεται στον προαύλιο χώρο της.

Μετά το τέλος της τελετής ακολουθεί περιφορά της εικόνας της Βάπτισης του Χριστού στους κεντρικούς δρόμους του Ασβεστοχωρίου (ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών) και προσκύνησή της στο προαύλιο της εκκλησίας, από τους πιστούς που συμμετέχουν σ’ αυτήν.

                                                                                                             Νίκος Γιώτης